Vincent Van Gogh verblijft in het najaar van 1883 vier maanden lang in Drenthe, waarvan drie weken in Hoogeveen en een behoorlijk lange periode in het huis aan de vaart in Nieuw-Amsterdam.
Over die tijd vertelt hij:
“Drenthe inspireert mij tot een leven lang schilderen.
Hier in Drenthe heb ik mijn bestemming gevonden.”
Nu vond Van Gogh op nogal wat verschillende plaatsen ‘zijn’ bestemming. Nuenen, Parijs, Brussel, De Borinage, Arles. Elke plek en stad liet een blijvende indruk na op het oeuvre en de nalatenschap van de getormenteerde artiest. Maar het is ook niet ónwaar: Drenthe vormde en boetseerde hem, en het licht was er niet altijd zoals vandaag, een heldere en schitterende nazomerdag. Dat maakt dat de werken die hij in Drenthe maakte eerder donker waren en ruig en ruw. Ze toonden het harde werk en de miserabele omstandigheden waarin arbeiders en boeren dat werk moesten ondergaan.
Op 11 september 1883 vertrok Vincent vanaf het treinstation in Den Haag en via Utrecht en Zwolle kwam hij ’s avonds in Hoogeveen aan. Vincent verbleef er drie weken op een zolderkamer in het logement van Albert Hartsuiker en voer op 2 oktober met de snikke (een trekschuit) van Hoogeveen naar de ‘Zuidoostelijken’ hoek van Drenthe, waar hij aankwam in Nieuw-Amsterdam, na wat hij omschreef als een ‘eeuwig lange vaart’. Tijdens deze tocht maakte Vincent een blad met schetsen, een getekend reisverslag.
We bezoeken het Van Gogh Huis, of in ieder geval toch wat het moet worden. Vincent woonde en werkte enkele maanden in logement Scholte. Hij was zeer tevreden over zijn redelijk grote kamer, al zouden jongelui die vandaag eerder aan de kleine kant vinden. In de 23 brieven die hij er schreef kunnen we opmaken dat hij ook zeer ingenomen was met het landschap. Hij tekende en schilderde onder andere de Turfschuit en maakte een aquarel van de brug die voor het logement ligt. Maar de winter kwam in Nieuw-Amsterdam met een klap. Vincent begon zich eenzaam te voelen, en zat zonder geld. Daarop besliste hij terug te gaan naar het ouderlijke huis in Nuenen.
Sommigen houden het bij geesten, anderen bij levende oude vrouwen die mensen hielpen met wijze raad
Van Gogh is rock and roll in Drenthe. Scholieren gaan aan de slag met een levensgrote verzameling letters V-I-N-C-E-N-T, die het parkje in Assen tooien. In uitstalramen zijn plakkaten gehangen met de beeltenis van de meester in Provençaalse kleuren. Ik denk: Chris Martin met hipsterbaard. Alsof Coldplay straks Viva La Vida zal inzetten in concert aan de Zuidersingel. Het City Hotel De Jonge pakt uit met een heuse starry night themakamer. Het bed is van betere kwaliteit dan dat op de eerste verdieping van het Van Gogh Huis in Nieuw Amsterdam, waar hij de ‘redelijk grote kamer’ betrok.
In het Drents Museum loopt nog de hele kerstvakantie de tentoonstelling ‘Op reis met Vincent’, waar we het andere en wellicht historisch ook juistere beeld van Van Gogh in Drenthe leren kennen. De schilder van bijna psychedelische Arlesiaanse taferelen is nog ver weg, wellicht wel al geboren maar niettemin diep verborgen. Van Gogh penseelt het harde leven zoals het is in Drenthe, in donkere kleuren met doorgroefde gezichten. Het leven van de veenarbeiders inspireerde de Brabander. Door de ontdekking van turf kwamen er steeds meer mensen naar Drenthe om hier te wonen en te werken. We zien het aan de plaatsnamen. Nieuw-Dordrecht, Hollandscheveld en dus ook Nieuw-Amsterdam.
Maar de weg naar het kerkje is even fraai, met huizen onder mosdaken, schaapskooien en groen waar het oog reikt
Turf werd het bruine goud genoemd. Maar dat geld belandde in de zakken van de veenbazen. De veenarbeiders leidden een erg armoedig bestaan. Grote gezinnen leefden, soms samen met een schaap, geit of enkele kippen, in een plaggenhut met 1 of 2 vertrekken. Daar werd én gewoond, én gekookt, én geslapen. Van Gogh moet gefascineerd geweest zijn door dat bestaan, en werd daarbij geholpen door de mythes die rond het veen hingen. We weten niet zeker of hij van het bestaan van de witte wieven afwist. We weten zelfs niet eens zeker wat die vrouwmensen precies deden. Sommigen houden het bij geesten, anderen bij levende oude vrouwen die mensen hielpen met wijze raad, nog anderen bij Germaanse priesteressen. Beroemd is het meisje van Yde. Dit zestienjarige meisje werd in 1897 gevonden in het Stijfveen, bij de dorpen Yde en Vries. Ze leefde rond het begin van de jaartelling, zo’n tweeduizend jaar geleden, en werd vermoedelijk geofferd aan de goden, die de inwoners moesten beschermen tegen de oprukkende Romeinen. Haar lichaam bleef grotendeels bewaard, net als haar kleding en… het wurgkoord om haar nek. Het veen heeft een hoge zuurgraad.
Adembenemend mooi is Zweeloo, waar het Van Goghkerkje als eenzaam godshuis getuige staat te spelen voor ’s mans oeuvre in Drenthe. Maar de weg naar het kerkje is even fraai, met huizen onder mosdaken, schaapskooien en groen waar het oog reikt. Zweeloo is een karakteristiek esdorp, het was in de 19e eeuw al een geliefde plek om inspiratie op te doen voor kunstenaars. Ook Van Gogh maakt een paar keer een uitstapje naar dit dorp en tekende dan wat hem opviel. Hij schetste bijvoorbeeld een appelboomgaardje en een spinster aan een spinnenwiel en maakte dus een tekening van het Hervormde kerkje. Lyrisch was hij over de kleurenpracht op de vroege ochtend, van goudgroen tot rood en blauw, ‘of geelachtigen donkere lilasgrijzen, toonen van onuitsprekelijke reinheid in het groen van de korenveldjes’. Van Gogh zocht een stukje paradijs, en vond het in Drenthe, in het bewuste najaar van 1883.
Door Toni De Coninck.
Meer info over Drenthe en landelijk Van Gogh vind je via holland.com.
